Maluch spod znaku Mercedesa. Prawo autorskie w życiu codziennym

Wielu miłośników motoryzacji marzy o własnym Mercedesie, ale możliwości finansowe nie zawsze pozwalają na realizację takich tęsknot. Pomysłowi kierowcy nie rozstają się jednak z marzeniami. Pewnie dlatego na ulicach miast możemy spotkać Fiata 126p, z logiem Mercedesa na masce. Część z nich na pewno robi to dla żartu. Wydaje się, się że takie „ozdabianie” samochodu nikomu nie szkodzi, ale czy jest zgodne z prawem?

Logo, mające najczęściej formę znaku graficznego lub słowno-graficznego, jest chronione przez prawo autorskie, jeżeli spełnia przesłanki uznania go za utwór, czyli jest na tyle oryginalne, że można je uznać za przejaw twórczej działalności projektanta. Korzystanie z utworów chronionych przez prawo autorskie wymaga zezwolenia twórcy, bądź podmiotu, któremu przysługują autorskie prawa majątkowe. Od tej ogólnej zasady prawo autorskie przewiduje kilka wyjątków, do których należy tzw. dozwolony użytek osobisty. Zatem, kiedy motywacją dla wykorzystania logo marki samochodowej, jest ozdobienie naszego pojazdu, prawnie dopuszczalne będzie powołanie się na dozwolony użytek, a uzyskiwanie zezwoleń od autora nie będzie potrzebne. Jeśli jednak będziemy chcieli ten pomysł przekuć w biznes i sprzedawać Maluchy z logiem Mercedesa, konieczne będzie uzyskanie zezwoleń od twórców logo, bądź właściciela marki Mercedes. Znaki słowne czy też słowno-graficzne, które stanowią oznaczenie marek samochodowych, są najczęściej chronione przez prawo własności przemysłowej jako znaki towarowe. O ile w przypadku wykorzystania logo dla oznaczenia własnego samochodu przepisy dotyczące ochrony znaku towarowego nie będą nas ograniczać, to w przypadku chęci sprzedaży takiego egzemplarza, niezbędne będzie również uzyskanie zgody od właściciela prawa ochronnego na znak towarowy.

Podobnie sytuacja będzie wyglądać w odniesieniu do innych sposobów wykorzystania logotypów znanych marek. Można legalnie naszyć sobie na koszulkę lub czapkę znaczek ulubionej marki albo nakleić na komputer logo marki innego producenta elektroniki pod warunkiem, że będziemy to robili dla siebie lub naszych bliskich (rodzinie lub przyjaciołom). Jeżeli jednak zrobione przez nas koszulki spodobają się sąsiadom czy dalszym znajomym, którzy będą chcieli zamówić u nas podobne egzemplarze, to nawet jeżeli nie będziemy zarabiać na ich wykonaniu, dla legalności takiej działalności niezbędne jest uzyskanie zezwoleń, od podmiotów które są uprawnione z tytułu autorskich praw majątkowych do danego logotypu. W przypadku znanych marek, ich właściciele nabywają autorskie prawa majątkowe od projektantów logo, dlatego to do nich należy się zwrócić z prośbą o wykorzystanie interesującego nas znaku, na szerszą skalę niż dozwolony użytek osobisty.

Pani na szybie TIR-a

Czy na powieszenie zdjęcia modelki w oknie ciężarówki również jest konieczna zgoda osoby na zdjęciu i fotografa?

Zgoda fotografa nie będzie wymagana pod warunkiem dozwolonego użytku osobistego, natomiast kwestia pozwolenia gwiazdy na rozpowszechnianie jej wizerunku jest już bardziej złożonym zagadnieniem. Prawo autorskie uzależnia możliwość rozpowszechnienia wizerunku od uzyskania zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Nie dotyczy to tylko osób, które otrzymały wynagrodzenie za pozowanie. Trudno jednak wyobrazić sobie, w jaki sposób kierowca TIR-a miałby zweryfikować, czy w danym przypadku modelka otrzymała wynagrodzenie. Nie można jednak zapominać, że oprócz ochrony przewidzianej przez prawo autorskie, wizerunek stanowi jedno z dóbr osobistych chronionych przez Kodeks cywilny. Warto zatem uwzględnić również kontekst, w jakim rozpowszechniany jest wizerunek – jeżeli bowiem umieścimy plakat w sposób, który mógłby naruszać cześć czy dobre imię bohaterki fotografii, musimy liczyć się z odpowiedzialnością cywilną.

Minonkowe torty i Ryan Gossling na ścianie zakładu fryzjerskiego

Niezwykła popularnością cieszą się ostatnio torty z podobiznami postaci z bajek lub logotypem klubu piłkarskiego. Czy cukiernia może je przygotować na zamówienie klienta?

Regulacja prawa autorskiego, mówiąca o dozwolonym użytku osobistym nie rozstrzyga, kto może technicznie dokonać zwielokrotnienia utworu chronionego przez prawo autorskie. Przyjmuje się, że może to zrobić także podmiot zawodowo zajmujący się świadczeniem danego rodzaju usług, jeśli osoba zlecająca będzie go wykorzystywać właśnie w ramach dozwolonego użytku osobistego (analogiczna jest sytuacja kopiowania książki na własny użytek w punkcie ksero). Natomiast reklamowanie cukierni zdjęciem tortu z postacią z bajki, której „wizerunek” jest objęty ochroną prawa autorskiego, nie mieści się już w tym zakresie. W przypadku popularnych postaci bajkowych i logo klubów piłkarskich należy również zweryfikować, czy nie są one chronione przez prawo własności przemysłowej np. jako znaki towarowe. Dlatego też, dla legalnego ich wykorzystania, konieczne może okazać się uzyskanie nie tylko zezwolenia od podmiotów uprawnionych z tytułu autorskich praw majątkowych ale także od właścicieli prawa ochronnego na dany znak towarowy.

Czy fryzjer może wieszać w swoim zakładzie zdjęcia gwiazd muzyki i filmu jako stylistyczną inspirację dla klientów?

W tym przypadku odpowiedź będzie uzależniona m.in. od tego skąd pochodzi zdjęcie powieszone w zakładzie fryzjerskim. Jeżeli np. z katalogu lub prasy branżowej dla fryzjerów, może być ono udostępnione na licencji pozwalającej na wykorzystanie w celach reklamowo-poglądowych. Natomiast w przypadku wyciętych z gazet zdjęć gwiazd muzyki czy filmu, które zostały wykonane w innych celach, wywieszenie takiego zdjęcia wymaga – w przypadku fotografii chronionych przez prawo autorskie – uzyskania zgody fotografa lub agencji, która dysponuje do niego autorskimi prawami majątkowymi, a także zgody gwiazdy – chyba że fotografia została wykonana w czasie wykonywania przez nią funkcji publicznych (np. na premierze filmowej) albo otrzymała ona wynagrodzenie za pozowanie do zdjęcia. W tym przypadku nie ma podstaw do powołania się na dozwolony użytek osobisty, bo cel wykorzystania jest związany z prowadzona działalnością gospodarczą, a klienci nie mieszczą się w kręgu osób uprawnionych do korzystania z tytułu dozwolonego użytku osobistego.

Sara Dobrzańska

Artykuł pierwotnie opublikowany na łamach Gazety Prawnej.

Artykuł napisany w ramach Społecznej kampanii Legalna Kultura. Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.